ULTTYŃ RÝHY - BATYRLYQTAN BASTALADY
Qazirgi basshylarǵa aıtarym joq, olardy sógýge de aqym joq. Men atatyn tas, ótken basshylarǵa... keıbiriniń kóńiline kelse, qaıteıin endi. Áıteýir haqtyń abyroıy asqaq, sol saqtalsa jeter. Sebebi, halyqtyń aqysy, olardyń aqysynan joǵary turady, men úshin sol mańyzdy.
Sonymen bastaıyn: Árbir halyqtyń ózindik batyrlyǵyn, ulttyq namysyn, kúsh-qýatyn biriktiretin rýhanı káýsar bulaǵy, kól-darııasy, ulttyq qory, qazynasy bolady. Ótken shaq, halyqtyń jabaıylyq pen nadandyqtaryny paıdalanyp las jolmen, josparly túrde zorlyq-zombylyqpen álgi kaýsar bulaqty syrtqa aǵyzyp, álgi qazyna-qordy taýysyp ómir sýyn shóleıtke, dalaǵa aǵyzdy. Sodan, keıbir jalqaýlar men qaıyrshylar kóktep-kógerip ósip-óndi.
Tipti sol jalqaýlar men qaıyrshylar, dúnıelik baılyqqa masattanyp, murynyn shúıirip, qutyryp, tyrnaqtaryn kishkene aýǵa shyqqan ańshy-beısharalardyń (naǵyz saıasatkerlerdiń) tamaǵyna (óńeshine) umtylyp, olardyń osal tustaryn paıdalanyp olardyń aýlaǵan ańdaryn jiberip, aıyrylyp qalsyn dep tyrysyp baqty.
Sonymen bizdegi ulttyq qazyna-baılyq burysqa jumsaldy. Basqa halyqtyń ulttyq qazyna-baılyǵy bolsa darııaǵa quıǵan kólderdeı birigip, halyqtyń qoıynynda saqtalyp qazyna-qorǵa aınaldy.
Sondaı-aq, ótken shaqta keıbir iri bastylar, ulttyq namysty saqtap turatyn ulttyń batyrlyǵyn burysqa jumsap beı-berekesiz aıdalaǵa tógip, sekseýildi bir-birine uryp syndýrý degen tásildi qoldaný arqyly halyqty batyrlyqtan da jurdaı qyldy. Iaǵnı, árbir azamat álgi kúsh-qýattyń qobdısha sandyǵyn basqanyń basyna uryp syndyrdy, synyp qaldy. Tipti bes júz myń erjúrek batyrmen halyqtyń ar-namysyn saqtaýǵa bolatyn orasan zor qýatty ózarasyna qoldanyp jik-jik bolyp, ydyrap astan-kesteńin shyǵardy.
Ony emdeýdiń em-sharasy bar, ol:
Birinshiden: Halyqtyń matereldy jáne rýhanı jetken jetistikterin órkenıet dep ataıdy. Al órkenıettiń alǵy sharty, irge tasy, talaby bolyp tabylatyn: «Men ólsem, elim, jerim, jurtym aman bolsyn!» degen joǵary, qasıetti uǵymnan turady.
Al, azǵyndyqtyń kókesi, keritartpalardyń joly, qara basyn oılaýdyń ozyq úlgisi: «Men óletin bolsam ne bolsa, ol bolsyn! Nege dúnıe jappaı qarań qalmaıdy?» nemese men shólden óler bolsam, menen keıin bir tamshy sý jaýmasa da bolady degen aqymaq oı, soqyr sezimnen turady.
Mine, osy azǵyndyq bizdiń qamqorlyq degen sezimimizdiń ornyn alyp, bizdi jetektep bara jatqanǵanǵa uqsaıdy. Al, shet eldikterdiń bir jankeshtisi: «Men ólsem halqym aman bolsyn. Olardyń arasynda men tiri bolyp, rýhanı ómirim jalǵasa bermek!» deıdi.
Ókinishke oraı, jaqsy qasıetterimiz ben jaǵymdy minez-qulqymyzdy sol shet eldikter urlap alǵan sekildi. Beıne bir, qoǵamǵa qatysty keıbir jaqsy minez-qulyq, ádet-ǵurpymyz bizden syı-qurmet kórmegendikten renjip olarǵa ketip qalǵan ba? -deımin. Al, olardyń jaǵymsyz, azǵyn qylyqtary olar arasynda qyzyǵýshylyq kórmegen soń bizdiń nadandyq esigimizden entelep kirip ketken be? -dep qalamyn.
Endeshe, bul qasıetimiz ben jaǵymdy minez-qulqymyzdy qaıtaryp alýdyń birden-bir sharasy ol haq din ıslamnyń qamqorlyǵy men janashyrlyǵyn qaıta tiriltýde dep bilemin. Sebebi, bul jaǵdaı halqymyzdyń tájirıbesinde kóp kezdesedi. Dinniń potentsıaly, lokomatıv kúshi, ıman degen eń joǵary qasıeti ata-babalarymyzǵa jan-tánimen, ar-ojdanymen, aqyl-sanasymen tipti bar kúshimen bylaı degizgen edi: «Ólsek shahıtpyz, tiri qalsaq ǵazımyz». Olaı bolsa biz de: «Biz ólsek halqymyz jasasyn, ol máńgi tiri bolsyn. Musylman halqym aman bolsyn. Aqyrettik saýap maǵan jetedi. Halqymnyń arasyndaǵy rýhanı ómirim jalǵasyp meni máńgi jasatpaq. O dúnıede rahatqa bólenemin! «Ólim – naýryz kúni sekildi, ol bir kóktem!» dep qamqorlyqtyń nurly uranyn ustanýymyz kerek.
Ekinshiden: Bizdiń eń úlken aýrýlarymyz nadandyq, muqtajdyq, alaýyzdyq ekeni belgili. Mine osy aýrýlarymyzdy ilim, óner jáne aýyzbirshilik arqyly emdeýge mindettimiz. Basqasha aıtqanda, ultshyldyq pikirimen halyqtyń keýdesine «káýsar» bulaǵyndaı ilim-bilim, súıispenshilik, baýyrlastyq deıtin kól-darııa salý mańyzdy!
Adam qoly jetpegen jáne bilmegen nársesiniń dushpany degen ulaǵatty sóz bar. Bizdiń qolymyzdy kisendep, úmitsizdikke túsirgen dushpan ol - nadandyq. Kedeıshilikke batyryp, artta qalýymyzǵa sebep bolǵan ónerdiń (tehnologııanyń) joqtyǵy. Al, alaýyzdyqqa túsýimizdiń sebebi bir-birimizdi baılaıtyn rýhanı shynjyrlarymyzdyń bar ekeninen beıhabar qalýymyz.
Bile bilseńizder, arnasy keń alyp darııa bar edi osy kezge deıin burys paıdalanyp, sýy shól dalaǵa beı-bereket aǵyp keıbir qaıyrshylar men baıǵus beısharalarǵa jaqsy boldy, olar ósip-ónip aldy. Ol bulaqqa ilim, óner, mahabat degen bir arna jasaý mańyzdy! Bul áste taýysylmaıtyn, esh sarqylmas bulaq kózi.
Islamtanýshy, PhD doktory Temýr AMANQUL
