RÝHANI MONOPOLIIa JÁNE ONYŃ EM-ShARASY

Islamda dinı-rýhanı tárbıe berip, basshylyq kórsetettin tulǵalardy sheıh, pir, qutyp, mýrshıd, ımam, qalpe dep ataıdy. Bul fenomen ásirese sopylyq baǵytta keń taraǵan jáne keıbir rýhanı kósemderi jekelegen kýltke aınalǵan.

Olardyń negizgi ustanymdary jurttyń júregin nurlandyrý, ózara baılanystaryn nyǵaıtý, ıslamnyń qundylyqtarymen alǵa umtylý,  ıslamı qamqorlyq tanytý, ıslam úshin ómirde taqýa bolý, rahat júrýdi qoıý,  yqylasty túrde jeke bastyń paıdasyn oılamaý, halyqtyń ózara súıispenshiligin arttyrý, ıslam birligin nyǵaıtý, dinge qyzmet, elge ónege bolý bolatyn. Osylaısha, ıslam birligin nyǵaıtýlary eń basty mindetteri edi. Alaıda, bul birlik nadan túrde, beısana bolmaıdy. Birlik degen, oı-pikirlerdiń qosyndysy. Al, pikirlerdiń qaınasyp qosylýy bolsa, óner men bilimdi qamtyp, ısalam qundylyqtary arqyly júzege asady.

Ókinishke oraı, olardyń ózara birlesip, yntymaq qurýy bylaı tursyn keıbiri bir-birine «múnkır» ıaǵnı aıtqandaryn qabyldamaıdy. Olardyń qaǵıdasy boıynsha, «múnkırge» ıaǵnı aıtqanyńdy qabyldamaýshyǵa mahabat etýge, qurmet kórsetýge, tipti dos bolýǵa bolmaıdy, haram. Olardyń birin-biri qabyldamaýy óte kúrdeli de ózekti máselege aınaldy.

Olarǵa eki úlken aıǵaqty aıtyp, taýhıd arqyly biriktirýge bolady. Eger olar keltirilgen dálelderdi moıyndamasa ynsapsyz dep aıyptalady.

Birinshi aıǵaq: («Kúmánsiz, musylmandar bir-birimen baýyr» (Hýjýrat» súresi, 10-aıat) – degen aıat.

Ekinshi aıǵaq: («Eshkim ózine qalaǵandy baýyryna da qalamaıynsha (tolyq) ıman keltirgen bolyp sanalmaıdy» (Buharı, Mýslım) - degen Ardaqty Paıǵambar súnneti.

Rastaý ıa ótirikke shyǵarý ortasyndaǵy kúdik bolyp sanalatyn «qabyldamaý» máselesi, qalaı ǵana joǵaryda atalǵan eki uly ereje-zańǵa qarsy kelip, úkimin joıady? Bul qabyldamaý máselesi durys bolǵannyń kúnniń ózinde, ol Allahtyń sózi emes qoı, naqty úkim sanalyp, kúshin joımaıtyn aıǵaq bolatyn. Endeshe, zaman ol úkimniń kúshin joıdy dep esepteý kerek! Zııany paıdasynan kóp boldy, demek úkimi joıyldy degen sóz. Al «Mánsýhpen» (joıylǵan úkim) amal jasaýǵa bolmaıdy!

Eger olardyń ózara dushpandyǵyna sebep bolǵan bir-birinen kórgen ózara oǵash qylyqtary bolsa, onda qandaı ynsappen Alataýdaı alyp, asqar taýdaı bıik «Iman», «Islam», «Adamgershilik», «Baýyrlastyq» saıasynda bolatyn qurmet, ózara súıispenshilik turǵanda álgindeı túkke turmaıtyn balanyń qylyǵyna uqsas keıbir oǵash áreketterge bola, sony syltaý qylyp dushpandyq qylýǵa bolady. Nemese, álgi qundylyqtar myna nárselerge jeńiletin arzan dúnıe me edi?

Iá, ózara súıispenshilikti talap etetin «Islam», «Adamgershilik» Ýhýd taýyndaı úlken, al dushpandyqqa ıteretin sebepter keıbir maıda tastar sekildi usaq-túıek nárseler. Mahabatty dushpandyqqa jeńgizgen adam aqıqatynda Alataýdy maıda bir tastan kishik sanap, mensinbegen aqymaq adam. Dushpandyq pen mahabat, jaýlasý men qastasý bular jaryq pen qarańǵylyq sekildi bastary áste birikpeıtin nárseler. Eger (júrekti) dushpandyq jaılasa súıispenshilik pen qurmet jasandy bolady. Eger súıispenshilikke tolyp, mahabat shynaıy bolsa dushpandyq meıirimdene aıaý sýretine, janashýǵa aınalady.

Bizdiń ómirlik ustanymymyz: Mahabatqa mahabat, syıǵa syı; dushpandyqqa dushpandyq. Iaǵnı bizdiń eń jaqsy kóretin nársemiz ol mahabat. Al ashýlanatyn nársemiz de dushpandyq, ózara qastasý bolý kerek edi.

Olaı bolsa, bizdiń olardan kelesi nárselerdi suraýǵa aqymyz bar.

Birinshiden: Ózderi árdaıym qyzyl keńirdek bolyp, aıta beretin yqylasty

 Ekinshiden:  «tákke»,  «tarıqat»  degen rýhanı bólimshelerindegi ózderi biletin uly jıhadty.

 Úshinshiden: óz nápsine jaqtasýdy qoıýdy.

Tórtinshiden: ózderiniń erekshe mán bergen nársesi, «zúhdú» sóziniń maǵynasy bolyp tabylatyn jeke bastyń paıdasyn oılamaýdy.

Besinshiden:  ózderi árdaıym aıtatyn jáne Islamı minezdiń ózegi sanalatyn mahabatty, súıispenshilikti.

Olar izbasarlaryn jumsaý arqyly eńbek aqylaryn aldy dep oılaımyn. Endi bizge qyzmet etýleri kerek, bul olardyń mindeti.

Olaı bolsa, ıa tóbemizden tússin, ıa bolmasa qyrsyǵý, ǵaıbat, jaq-jaq bolyp bólinýdi qoısyn. Óıtkeni bul keıbir adasqandar men bıdǵatshy toptardyń ortaǵa shyǵýyna, keıbir bıdǵatshy mashaıyqtardyń ósip-ónýine sebep bolady.

 

Eger adamnyń maqsaty men muraty - rýhanı kemeldikke umtylý, birigýge shaqyrý, qorshaǵan ortasyna mahabat etý jáne menmendigi men óktemshildigin tastap kishipeıildilik jolyn tańdaý bolsa - mundaı adam shynymen sheıh ıaǵnı, rýhanı ustaz bolýǵa laıyq shyǵar.

 

Alaıda, ózin ózgeden joǵary qoııýǵa umtylsa, shákirtterine erekshe mahabatyn  kórsetip, basqalarǵa dushpandyq etse, óz ustanymymen ǵana shektelip basqalardyń pikirimen sanaspasa, ózgelermen pikir qaıshylyǵyna túsip, alaýyzdyqqa sebep bolsa - onda ol, saqaldy bala, shala-pula pir symaq, qoıdyń terisin jamylǵan qasqyr sekildi basshylyqqa  umtylǵysy kelip júrgen mýtasháıh ıaǵnı, sheıh bolýdy armandap júrgen laıyqsyz adam bolady.

 

P/S Iá, men tıissem, bul olarǵa qarsylyǵym emes ári kedergi de týǵyzbaıdy, kerisinshe paıdaly. Óıtkeni olardyń kıimin kıip alyp laıyq emes, dúmsheler olardyń qadirin túsirmesin degenim.

 

Temýr AMANQUL

Islamtanýshy, Ph.D doktory