QUNANBAI - JAQSY QAZAQ…

Qunanbaı týraly áńgime kóp. Aqıqat pen ańyz aralasyp ketken. Tulǵa taǵdyry solaı bolatyny shyndyq.

Ósirip aıtý, ásirelep aıtý, ǵaıbattap aıtý sekildi «aıtýlar» da jetkilikti, Muhtar Áýezov «Abaı jolynyń» birinshi, ekinshi kitaptarynda Qunanbaıǵa «shań jolatpaǵan». Úshinshi kitabynda «Jaqsy – Qunanbaı» dep baǵa bergen.

Qunanbaı – Abaıdyń ákesi, Shákárim qajynyń atasy. Bul – aıryqsha aıtylatyn qubylys.

Qunanbaı – jaqsy qazaq

Másele osylaı bolǵanda, Qu­nan­­baı týraly sóz qalaı bastal­maq?

Birinshi sóz. Qunanbaı – dara tulǵa.

Ekinshi sóz. Qunanbaı – aqyn, oıshyl Abaıdyń ákesi.

Keıingi kezde Qunanbaıdyń obrazyn, tarıhı portretin jasaý­da ádebıet jáne óner salasynda Qunanbaıdy jeke-dara dáripteý ańǵarylady.

Muhtar Omarhanuly Áýe­zov bolsa, Qunanbaıǵa Abaıdyń ólshe­mimen kelgen. Ol Qunanbaıdyń obrazyn Abaı arqyly ashqan. Bul – keremet jáne eshqashan ózgermeıtin shyndyq.

* * *

Keńes zamanynda «Abaı jolyn» tereń túsinbegen ádebıetshiler Qunanbaı men Abaıdyń arasynan bitispeıtin qaqtyǵys tapty. Olary qate edi.

Men «Abaı joly» romanyn 4-5 ret qaıtalap oqyp shyqqan adammyn, biraq eshbir jerde Muhtar Áýezov Abaıdy áke­sine ne ákesiniń balasyna qarsy antogonıstik tulǵalar etip baıan­damaǵan. Másele mynda:

Qunanbaı – óz zamanynyń adamy. Qunanbaı – dástúrli qoǵamda týyp, ósip-óngen tulǵa. Onyń sózderi men isteri – óz zamanynyń minez-qulyqtary.

Abaı – jańa zamanda ósip-ónip kele jatqan tulǵa. Onyń sózderi de, isteri de ákesinen ózgeshe bolýy – tabıǵı jaǵdaı. Bul jerde eshqandaı qaıshylyq joq. Keri­sinshe, Abaı ákesin ónege tutyp, ustaz sanaıdy.

«Abaı joly» romanynda Qu­nanbaı men Abaıǵa qatysty mynadaı joldar bar: «Qunanbaı ba­lasy Abaıǵa: «Sen oqydyń da, bilim aldyń, ustaz kórdiń», – deıdi (394-b.). «Biz nadan óstik.

Biraq sol bilimiń jurt aldynda ata syı­laý­dy nege bildirmeıdi saǵan? Kóp kózinshe talasyp kep, ákeń­di súrintkende ne muratqa jet­peksiń?» (394-b.).

Bilimniń ata syılaýǵa qaýqary jetpese, ol ne bilim? Qunanbaı durys aıtyp otyr. Dástúrimizde atanyń aldynan shyǵý – ádepsizdik. Kóptiń aldynda ákeni súrindirý – qandaı bilim? Ol jaqsylyq nyshany emes.

– Ol kináńiz oryndy. Aıyp mende ekeni ras. Ǵafý etińiz!» – dedi (394-b.)».

Baıqasaq, jeńis – Abaı ja­ǵynda emes, Qunanbaı jaǵynda. Ákege qarsy shyǵý bilim be?

Qunanbaı Abaıǵa sabaq berdi.

* * *

«Abaı joly» romanynda Muh­tar Áýezov Baıdaly, Qarataı, Bó­jeı, Baısal bári Káýmen úıinde tústenip otyrǵanda «Jaqsy kim?» degen sóz shyǵyp qalady. Oǵan Qarataı: «Jaqsy – Qunanbaı», – dep jaýap qaıyrady (Abaı joly, 3-kitap, 173–174-b.).

«Abaı joly» romanynda jaq­sy degen sóz eki adamǵa ǵana qatysty aıtylǵan. Biri – Qunanbaıǵa, ekinshisi Abaıǵa qatysty.

Bul – Muhtar Áýezovtiń Qunan­baıǵa jáne Abaıǵa bergen baǵasy. Keıinirek «Abaı degen jaqsy shyǵypty» deıdi romanda (Abaı joly, 2-kitap, 446-b.).

* * *

Muhtar Áýezov osy jaǵdaıdy romanda jan-jaqty beınelep baıandaǵan.

Jazýshy hakim Abaıdyń áke­siniń portretin jasaǵan. Bul ól­shem únemi de saqtalýy kerek. Qu­nanbaı – Abaıdyń ákesi. Osy basty qundylyq. Muhtar Áýezov álemge Abaıdyń ákesiniń obrazyn usynǵan. «Abaı joly» romanynyń birinshi, ekinshi kitaptarynyń bas­ty keıipkeri – Qunanbaı.

Keıingi kezderde Qunanbaı týraly obrazyn, Qunanbaı týra­ly tarıhı derekterdi balasy Abaı­ǵa qatyssyz jeke-dara qaras­ty­rýshylyq ańǵarylady. Oılaı­myn, Qunanbaıdy Abaıdan bólip qarastyrý durys bolar ma eken?

Basymdylyq qaı jaǵynda, Qu­nan­baı tulǵasy ǵana ma? Joq álde, onyń Abaıdyń ákesi bolǵandyǵy qajet pe?

Osy máselede jazýshy Muhtar Áýezov Qunanbaıdy Abaıdyń ákesi retinde beınelegen. Osy baǵyt durys. Qajettilik Qunanbaıdyń Abaıdyń ákesi bolǵandyǵynda.

Qunanbaıdy jeke-dara qaras­tyrý qandaı shyndyqqa bastaıdy? Oılaný kerek!

* * *

Búginge Qunanbaı obrazynyń qajet­tiligi nede?

Birinshiden, ol – aqyn, oıshyl Abaı­dyń ákesi.

Ekinshiden, qazaqtyń dástúrli qoǵa­mynyń abyzy.

Úshinshiden, Tobyqty qaýymy, jur­ty­nyń, eliniń kóshbasshysy.

Tórtinshiden, sózi, isi ónege bolatyn sheshen.

Besinshiden, Qunanbaı, qalaı desek te, dástúrli qoǵam men jańa qalyptasyp kele jatqan qıly zamannyń arasyndaǵy kópir, ótkel.

Altynshydan, Qunanbaı obrazynan qazaq halqynyń muńly tarıhyn aıqyn ańǵaramyz.

Jetinshiden, Qunanbaı – balasy Abaıǵa sabaq bere otyryp, onyń aqyn, oıshyl bolyp qalyptasýyna ustazdyq etken tulǵa.

 

Ǵarıfolla ESIM,

akademık, jazýshy