QUMYRYSQA MEN SÚLEIMEN (Ǵıbratty támsil)

Bir kúni Súleımenniń áskerin kórgen qumyrsqalar patshasy áskerine «Dereý inge tyǵylyńdar!» dep buıryq berdi.

Súleımen kúlip:

– Nege qashtyńdar? – dedi.

Qumyrsqa:

– Áskerińmen bizdi taptap ketpes úshin, – dedi.

– Sen nege qashpadyń?

– Men basshymyn. Elge qıyndyq kelgende esi durys patsha jan saýǵalap qashpas bolar. «Ý ishseń rýyńmen» degen, – dedi.

Súleımen tań qalyp:

– Óziń jándiksiń, danalyqty qaıdan bilesiń? – dedi.

– Qudaı ilimdi saǵan ǵana bergen dep oılama. Alla danalyqty qalaǵan qulyna ǵana beredi, al, mal-múlikti qalamaǵan qulyna da bere beredi, – dedi.

 Súleımen onyń aqylyna rıza bolyp, áńgimege tartqysy keldi.

– Alladan ilim ǵana suraǵansha, nege men sııaqty bılikti de qosa suramadyń? – dedi.

– Eń_aqyldy adam – el_bıleýden_aýlaq_bolǵan_adam.

Alladan bolmasty suramadym.

Bir rette Alla menen «Atyńdy Súleımennen asyraıyn ba, álde jasyraıyn ba?» – dep surady. Bul dúnıe – o dúnıeniń kóleńkesi. Jelmen jaryspa, kóleńkeni qýma degen. Bolmasqa, tolmasqa maqsatty salmaıyn dep, dúnıeniń ataq-dańqynan ózim bas tarttym.

Ataq pen dańq ólgen kisige paıda bermeıdi. Biraq tiri adamǵa ólgenshe tartqyzatyn azaby bar.

Alla maǵan onsyz da mekendeýge 40 qabat jerdiń astyn berdi. Qalamasam da 40 rýly elge basshy qyldy. Ynsap saıyn bereke. Maǵan osy jetedi. Ulyq Alla saǵan ne berdi, Súleımen? – dedi qumyrsqa.

Súleımen sasyp qalyp:

– 18 myń ǵalamnyń bıligin berdi. Ashsam alaqanymda, jumsam judyryǵymda, – dep judyryǵyn kórsetti.

– Áı, Súleımen, aqyldy adam judyryqpen el basqarmaıdy. El aqylyńa baılanady, mahabbatqa matalady. Basqa qandaı qudiretiń bar?

– Alla jeldi quzyryma berdi. Erttep minip, bir kúnde bir aıshylyq jol júremin.

– Alla jeldi ne úshin bergenin uqpadyń ba? Bul dúnıeniń isi jel sııaqty jyldam ótedi. Kózge kórinbeıdi. Qolda turmaıdy. Mundaı turaǵy joq jeldi mingenshe, bilim pyraǵyna mingenińde kózdi ashyp-jumǵansha arshy-kúrsi, ǵarshy álemniń bárin aralar ediń. Taǵy neń bar maqtanatyn?

– Altynnan jasalǵan taǵym bar.

– Otyrýǵa jer de jetedi! Altyn baıansyz. Bıligińniń baıany bolmaıdy eken. Basqa qandaı qudiretiń bar?

– Jer júzindegi jyn men perini qul ettim.

– Jyn-peri kúl-qoqysty mekendeıtin, zulymdyqqa jany qushtar maqulyq. Olardyń adamǵa paıdasynan zarary kóp. Odan da, Allanyń búkil qyzmetine alańsyz qaraýshy perishtemen dos bolǵanyń abzal. Taǵy ne artyqshylyǵyń bar?

– Qasıetti júzigim bar. Alla barlyq bılikti osy júzikke syıǵyzdy.

– Allanyń aldynda seniń bıligiń bir túıir tas eken. Oǵan maqtanba. Alla qalasa bılikti kez kelgen pendege bere alady. Júzigińnen aırylsań, sennen ótken beıshara jan tabylmas, – dedi.

Súleımen sózden jeńildi. Ózin jurttan artyq, elden erek, aqyldy dep sanaǵanyna uıaldy.

Qumyrsqa Súleımenge:

– Áskerińe aıt. Bizge qonaq bolsyn. Osynda túneńder, – dedi. Súleımen:

– Áı, qumyrsqa, bizdi qalaı kútesiń. Toıdyrýǵa azyǵyń jetpes, – dedi. Qumyrsqa inine kirip, shegirtkeniń artqy aıaǵyn alyp shyqty.

Súleımen:

– Mynaý ne? – dedi.

– Saǵan jáne áskerińe tamaq.

– Shegirtkeniń aıaǵymen bizdi qalaı toıdyrasyń.

– Toıymdyqty Táńir beredi. Alyp Quj Nuhtyń jarty shelpek nanyna toıǵan.

Úı egesiniń asyna emes, yqylasyna qara degen. Qaryn tamaqqa toımasa da qabaqqa toıady. Bergen asynyń qýaty keshke deıin jetpeıdi, biraq kórsetken yqylasy máńgi-baqı esten ketpeıdi degen, – dedi. Súleımen de, áskeri de shegirtkeniń artqy aıaǵyna toıyp qaldy. Qumyrsqa inine kirip, eki-úsh arpa dánin alyp shyqty.

Súleımen:

– Muny ne qylasyń? – dep surady.

– Endi attaryńdy jemdeımin. Seniń aldyńda dańqy jer jarǵan Súleımen degen patsha ótken. Sonyń qapshyǵy jyrtylyp, arpasy shashylǵan. Bul jaryqtyq sol patshanyń kózi. Munymen saǵan deıingi on Súleımenniń atyn jaılap edik, – dedi.

– Menen ózge de Súleımen degen patsha bolǵan ba? – dep surady.

– Eı, Súleımen, Qudaıdyń senen basqa Súleımeni joq deısiń be? Ulyq Alla qalasa, sendeı Súleımenniń myńyn jaratady. Dúnıeni jalpaǵynan basqan jalǵyz menmin dep masattanba, – depti. Súleımen sózden jeńildi.

Súleımendi uıqy jeńip, kózi ilinip ketkende

Mázere qumyrsqa:

– Áı, Súleımen sen uıyqtap qaldyń ba? – dedi.

– Iá

– Moınyńda zil batpan mindetiń bar, qalaısha alańsyz uıyqtaısyń. Men de bir eldiń patshasymyn. Búkil jurtymnyń taǵdyry men tirshiligi meni ýaıymsyz otyrǵyzbaıdy. Elimniń qam-qareketin túgendemeı, tósekte tynysh jata almaımyn.

Qol astymdaǵy halyqtyń aýrý-syrqaýy bolsa, saýyǵýyna jaǵdaı jasaımyn. Ash-jalańashy bolsa, as-aýqatyna qarasamyn. Árbir qumyrsqanyń qaıǵysyna da, qýanyshyna da ortaqtasýǵa tyrysamyn, – dedi.

Súleımen sodan bastap halqy tynysh bolmasa, ózi de tynym tappaıtyn kúı keshipti.

Ertesine Súleımen jolǵa shyǵaıyn dep jatqanda Mázere qumyrsqa:

– Súleımen, bir qolqam bar, – dedi.

– Eki qulaǵym sende, – dedi.

– Budan bylaı áskeriń qyzyl jalaý ustap júrsin. Qyzyl tústi kórgende áskerińniń aıaǵynda taptalmas úshin, biz jol berip, qashaıyq, – dedi.

– Degeniń bolsyn, – dep qumyrsqamen qoshtasady. Sodan beri Súleımenniń áskeri qyzyl jalaý ustap júretin bolypty. Qumyrsqalar da álige deıin qyzyl jalaý kórse, inderine qashady eken.