QAZAQ BOLMYSYNAN «AShYQ QOǴAM» USTANYMYN TUTYNDY
Qazaq jańalyqqa jany qas emes, kerisinshe, eliktegish, jańanyń dámin tatyp kórgish, batyl halyq. Kezinde Mırcha Elıde, Jan Pol Rý sııaqty Batystyq zertteýshiler qazaqty jan-jaqty sıpattap jazyp ketken. Myna keńistik qazaqtyń ımmanentti ári transtsentti halyq ekendigin kórsetedi. Barlyq órkenıet pen mádenıetterdiń kópiri bolyp kele jatqan halyq qalaı búgin jańalyqqa jany qas bola qalypty. Qalaısha qazaq halqy, ishine tyǵylyp, búrinip ómir súripti.
Qazaq bolmysynan «ashyq qoǵam» ustanymyn tutyndy. Búgin qazaqtyń qazirgi háli kerisinshe metatradıtsıonalızmdi basynan ótkerip jatyr. Kerek deseńiz óz tilin de mensinbeıtin hálge tústi. Osy ma qazaqtyń jańalyqqa jany qastyǵy. Kerisinshe búgin qazaqqa orta joldy tabýdyń, memlekettilik jáne qoǵamdyq tetikterin tappasa, bolashaǵyn elestetýdiń ózi qıyn.
Bala kezimizde eresekter "kim qoraz" dep tóbelestirýshi edi. Biraz qyzyqtap bolǵan soń ajyratyp jiberetin. Árkezde tóbeleskiń kelmese de, "mekıen" bolǵymyz kelmeı, jalǵan namystan qoraz bolýǵa tyrysatynbyz. Búgin Frantsııadaǵy Hz Muhammed paıǵambarymyzdyń týylǵan aıyndaǵy musylmandardyń namysyna tıisý aktsııasyn da ózimshe "kim qoraz" talasymen ólshegem. Sebebi qubylystyń sıpattary tolyǵymen uqsaıdy. Tóbelestirýshi kúsh bar. Namysqa tııýshi bar. Oǵan jaýap berýshi "qoraz" da bar. Budan da búgingi órkenıettik deńgeıge qaramastan, adamzattyń sana deńgeıi ózgerissiz qalyp otyr. Biraq ajyratýshy joq bolyp tur.
Sebebi "tóbelestýshiler" bul eki jaqtyń tatýlasýyn qalamaıdy. Kerisinshe jarnamalap, kórikteı túsedi. Sosyn talas "jalǵan namys" taqyryby emes. Mýmınniń ishki rýhanııatynyń negizi bolǵan Hz. Muhammed tulǵasyna degen karıkatýra. Bul kez kelgen mýmınniń ashý yzasyn týǵyzatyn jaıt. Osy arqyly dinaralyq arazdyq otyn tutatqysy keledi. Ózderi jaqqan otqa "tóbelestirgishter" mýmınderdiń sebep bolǵandyǵyn myna álemge kórsetkisi keledi.
Saıası sahnaǵa eki jaqty Hrıstıandar men Musylmandardy akter qylyp qoıǵan. Dıalektıkalyq aqıqatty pash etý maqsatynda rol oınalady. Myna synaq áleminde Allanyń qudiretin osy dúnıede pash etkisi keletin "qudirettiń ıesi" bolýǵa talastyń metafızıkalyq jáne fızıkalyq qurylymdary men teorııalary jan jaqty qamtylǵan sahna. Úshinshi Býdda álemi bul jarysqa qatyspaıdy. Sebebi olardyń kitaby ortaq emes. Buǵan tek "ahlı kitaptar" kiredi. Olar «qaı jeńgeniń meniki» dep alystan úreılenip qarap otyrady.
Al musylmandar qaı jaqtan bolsa da óspeı qaldy. Jyl saıyn musylmandardyń sanalyq ósý deńgeıin tekserý úshin "tóbelestirgishter" osyndaı sketch uıymdastyrady. Biraq árdaıym mýmınder "balalyqtaryn" pash etip, rejısserlardyń maqsatyna jetkendigin dáleldep keledi. Qashanǵa deıin osylaı jalǵasa beredi?
Negizi bul suraqqa tek musylmandar ǵana jaýap bere alady. Quranǵa qaıta oralý shart. Sýnnany qaıta uǵyný kerek. Islam tarıhyna, dinı tájirıbesine qaıta úńilý qajet. Tarıhyn zerttemegen, tanymaǵan qaýym osylaı ózgege jem bolǵany bolǵan. Quranǵa qaıta oralý degenimiz búgingi fýndamentalızm nemese "naqylshylyq emes". Sondaı aq, Qurandy "Kodekske" aınaldyrý emes. Qurandy "Qasań qaǵıdalar jınaǵy retinde" jattaý da emes. Qurandy oqý da emes". Quranǵa oralý mýmınniń ózine oralýdy talap etedi.
Sosyn Allanyń Kalamynyń túsý tarıhy men adamnyń sanasyndaǵy ıslamnyń negizderiniń qalyptasý tarıhyn eń basty model retinde tanýǵa oralýdy talap etedi. Alla adamǵa jaratylysynda basqalardan qalaı joǵary turatyndyǵyn eske alý arqyly. Sonda adam ózine ózi degen qurmeti oıanady. Al ózin ózi qadirlemegen mýmın kez kelgen mahluqtyń kelemeji men mazaǵyna qalýy zańdy. Nege?
Sebebi ol óziniń qadirin bilmeıtin, sondyqtan da ózin qadirlete almaıtyn mahluq. Búgingi musylmandardyń ahýaly osy, ókinishke oraı. Qazaqta sóz bar: "Jibekti jún qylady túte almaǵan". Bizdiń musylmandar din degende aldymen Allany emes, formany eske alady. Forma namaz. Qalaı namaz oqý kerek, qaı jerdi qansha ret jýý kerek, saqaldy qalaı qoıý kerek. Adamnyń tabıǵaty aldymen «ne» degen suraqtarmen bastalyp, sosyn «qalaımen» sabaqtasyp jatýy kerek edi.
Sondyqtan aldymen Allanyń dinin ne úshin tańdap, ımannyń sharttaryn uǵynyp, soǵan barar quralyn saılaýy kerek edi. Syrttaı qarasań musylmandardy aıaısyń. Al shyn máninde musylmandar sol aktsııany uıymdastyryp otyrǵan kúshke aıaýshylyǵyn bildirý kerek edi. Allanyń erki osy dep. Joq ózderinde erik jiger bolmaǵan adam ol jerde Allanyń erkin qaıdan uqtyrsyn hrıstıandarǵa.
Biz shynymen sońǵy din ıslamǵa senetin bolsaq, Júz jıyrma tórt myń paıǵambarlardyń sońǵysy «hatamý anbııanyń» taǵdyry o bastan naqtylanǵandyǵyna ıman etsek, myna álem "Nýrı Mýhammadpen" jaralǵan. Tek sony durys tanı almaı jatqandyǵymyzdan durys sezine almaı kelemiz.
Dosaı KENJETAI
