KLASSIKALYQ IMPERIALIZM MEN NEOIMPERIALIZM
Birinshiden: XIX-XX kezeńder klassıkalyq ımperıalızm sıpatynda ıaǵnı, saıası, rýhanı, mádenı shekteýlerdiń buǵaýynda órbidi. Osylaısha ıslam álemin shektep, kóptegen ulttardy kisendep otyrdy. Endi osy úsh shekteýdi salystyryp kóreıik. Mysaly, Orys úkimetiniń saıası ústemdik etip ozbyrlyq jasaýy bir shekteý. Orys halqynyń ózge ulttardyń ynta-jigerin otarlaýy, quldyq sana qalyptastyrýy arqyly úkim júrgizýi ózinshe bir shekteý jáne kúpirlik ádet-ǵuryptar, ozbyr zańdarynyń ústemdigi ol úshinshi bir shekteý.
Aǵylshyn ókimeti de, syrttaı ozbyr emes sekildi kóringenimen halqy ústem tap, óktemshil. Ádetteriniń ózi tıran, ozbyrlyqqa negizdelgen. Aıtqanyma aıǵaq, anaý Úndistan. Al, jarty aıǵaq sonaý Mysyr.
Ekinshiden: XXI- ǵasyr neoımperıalızm dáýirine aınalyp úlgerdi. Iaǵnı, buryńǵy ımperııalar ózderi otarlaǵan elderdi neokolonıalızm arqyly Ekonomıkalyq, tehnologııalyq jáne mádenı táýeldilikke negizdedi. Basqasha aıtqanda, ımperıalardyń aty ózgergenimen zaty ózgermeı qalyp qoıdy.
Jańasha áreketke barýlaryna “mádenıet” jáne “demokratııa” deıtin qundylyqtar adamzat álemindeústemdik etýi sebep boldy. Buryn árnárseni syltaýratyp halyqtardy qanap, otarlap kelse, endi adamgershilikke saı minezderdi alǵa tartýǵa májbúr boldy. Sebebi, birbetkeılik jasap, aldamshy sezimderdi qozdyratyn syltaý taba almady. Tapsa da eshkimdi sendire almady. Mádenıet deıtin uǵym adamgershilikke shaqyryp, súıispenshilik sezimin oıatty.
Bul otarlaýǵa qarsy kelesideı sharalardy qolǵa alý mańyzdy. Olar:
✅ Bilim men ǵylymǵa negizdelgen ıslamdy qoldaý. Nadandyqtyń aǵasy, inisi, myrzasy bolǵan jalǵan sopylyqqa, tákpirshildikke, fanatızmge qarsy turý.
✅neokolonızmnen qutylý úshin, saıası, Ekonomıkalyq, mádenı ıntegratsııany qolǵa alý.
✅ Otarsyzdaný jáne ulttyq sanany damytýdy keshendi túrde júzege asyrý
✅Ǵylymǵa tek tehnologııa dep qaramaı, negizgi mıssııasy bolǵan “adamgershilikpen” úılesetinin nasıhattaý jáne mektep, kollej, ýnıversıtet qabyrǵalarynda “rýhanı Etıka” sabaqtaryn qolǵa alý.
P/S Ózim bilemdikke salynatyn ımperıalızmnyń ıslamǵa qatysy joq ekenin aıtqym keledi. سيد القوم خادمهم hadısiniń syryna oraı sharıǵat bul álemge dıktatýra men kúshtep bılep-tósteýdi toqtatý úshin kelgen. Aıtqan ár bir sózime jaýap beremin. Tarıhtaǵy keıbir musylman patshalary tırandyq áreketter jasaǵan bolsa, ol olardyń qateligi, ıslamǵa tıesili emes. Hz, Omar (r.a) men Salahaddın Áııýbıdiń naǵyz egemendi jáne demokratııaly basqarý úlgilerin dálel retinde keltirýge bolady. 2- mıllıard musylmandardy quldyqtan qutqarýdyń birden-bir sharasy demokratııalyq jol!
Temýr AMANQUL,
Islamtanýshy, PhD doktory
