KISIGE ADAMShYLYQ NEGE KEREK?
Adamdyq - ózge aıýannan artyq demek!
Hakim Abaıdan alǵanymyz az emes, alarymyz odan da kóp. Qazirgi rýhanı tartysta Abaıdyń ustanymyn aıshyqtaý ózimizge baǵdar bolary anyq. Rýhanııatty izdeımiz dep dinniń de taı-talapaıyn shyǵarmadyq pa?! Sondaǵy talpynyp júrgenimiz adamshylyqqa umtylý ma, álde Qudaıdyń rızashylyǵy ma barlyǵy da izgilik jolynan ótpeı me?!
Hakim Abaı aıtqandaı: «Adamnyń adamshylyǵy – aqyl, ǵylym, jaqsy ata, jaqsy ana, jaqsy qurby, jaqsy ustazdan bolady». Olaı bolsa ózge jaratylys ıelerinen adamdy erekshelep turatyn qasıet te adamnyń adamshylyǵy desek bolady.
Qasıetti Quranda: «Shúbásiz, Alla elshisinde sender úshin jaqsy úlgi -ónege bar!» (Ahzab, 21) delinedi. Paıǵambarymyz (s.a.ý.) hadısinde de: «Izgilik (jaqsylyq) -kórkem minez-qulyq. Al jamandyq bolsa, adamnyń aryn mazalaıtyn nárseler» (Múslım, bırr,14) deıdi.
Ótkende memleket basshysy Qasym-Jomart Kemelulynyń «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasyn jarııalandy. Aldymen Abaı muralarynyń jańǵyrýy, kózqarastarynyń urpaq sanasyna quıylýy quptarlyq jaǵdaı. Abaıdyń eńbekterinde qazaqqa qatysty aýyr mazmundy pikirler bolǵanymen, muny sol zamandaǵy zamandastaryn qaıraý úshin aıtqan dep jubanysh tabýǵa bolady.
Abaı shyǵarmalarynyń basty mazmuny rýhanııat, din, kemeldik, ar, ıman. «Men jazbaımyn óleńdi ermek úshin» degendeı Abaıdyń túpki oıy adamnyń adamgershiligi ıakı kemeldigi. Al adam qalaı kemeldenbek? Onyń da jaýaby Abaıdyń shyǵarmalarynda. «Kóńildiń kirin qashyrý, Júrektiń kózin ashý, Haqtyń sáýlesin túsirý» degen ne?
Alla degen sóz jeńil,
Allaǵa aýyz jol emes.
Yntaly júrek shyn kóńil,
Ózgesi Haqqa qol emes, -degende yntaly júrekke pende qalaı jetpek? Mine bul Abaı iliminiń irgetasy. Sebebi, beskúndik dúnıeniń saýyq-saıranyn emes, eki dúnıeniń baqytyn kózdeý qarapaıym adamdardyń qolynan kelmeıdi. Onyń ústine pendeshilikten arylǵan adam ǵana «Adamzattyń bárin baýyrym dep súımek!». Demek, Abaı – kemel adam. Al kemel adam úshin dúnıeniń máni men maǵynasy ımanda. «Árbir aqyldy adamǵa ıman paryz. Al árbir ımandy adamǵa ǵıbadat paryz» degende de osy máseleni basty nazarǵa alyp otyr. Nege deseńiz, ıman – «bir jaryq nur». Ol kirgen jerin jarqyratyp, dúnıeniń máni men maǵynasyn uǵynýǵa kómektesedi.
Sondyqtan da «Múmın bolsań, aldymen ımandy bol, pendege ıman ózi ashady jol». Osydan keıin «Adamdyqtyń qaryzy úshin eńbek qylý». Imandylyq tek jatyp isherlik, toǵysharlyq emes. Ishki jan dúnıeniń tazalyǵy úshin ımandy qulshylyqpenen, taǵatpenen Abaısha aıtqanda ǵıbadatpenen kómkerý kerek. Áıtpese álsiz ıman jaman dostyń, úmitsiz zamandastyń, nápsi men sháıtannyń azǵyrýyna shydas berip, qarsy tura almaıdy. Iaǵnı adal kásip, bireýge jáýteńdemeı eńbek qylý «Allanyń súıikti quly bolýdyń» joly. Al Allaǵa súıikti qul bolǵan adamnyń júreginde kir bola ma?, Haqtyń sáýlesinen qarańǵy qala ma, júrektiń kózi jabyq qala ma?!
Biraq bul aıtylǵandar sóz júzinde bolsa bes tıynǵa paıdasy joq. Amal qylyp, paıdaǵa asyrmaq kerek dúr! Imandylyqty basynan keshirmegen adamnyń ımanǵa shaqyrýy, kemeldik jolyna túspegen adamnyń kemeldikke shaqyrýy, «Ózi shoshqa ózgeni ıt dep oılardan» basqa eshteńe emes. Onyń sózi qonymsyz, jasandy jaǵympazdyq, jurttyń kózine ımandy bolyp kórinýden basqa ne bolsyn?!
