ISLAM ǴALYMDARY AShQAN JAŃALYQTAR

08 shіlde 2025 44 0
Оqý rejımi

Islam áleminiń ǵalymdary orta ǵasyrlarda (ásirese VIII–XIII ǵasyrlar arasynda) ǵylymnyń kóptegen salalarynda iri jańalyqtar ashty.

Bul kezeńdi tarıhta “Islamnyń Altyn ǵasyry” dep ataıdy. Tómende musylman ǵalymdarynyń ashqan eń mańyzdy ǵylymı jańalyqtary men úlesteri salalar boıynsha usynylǵan:

Islam áleminiń ǵalymdary orta ǵasyrlarda (ásirese VIII–XIII ǵasyrlar arasynda) ǵylymnyń kóptegen salalarynda iri jańalyqtar ashty.

Bul kezeńdi tarıhta “Islamnyń Altyn ǵasyry” dep ataıdy. Tómende musylman ǵalymdarynyń ashqan eń mańyzdy ǵylymı jańalyqtary men úlesteri salalar boıynsha usynylǵan:

MATEMATIKA

Jańalyq

Ǵalym ál-Horezmı (IX ǵ.)

Algebrany negizdedi (kitaby: Al-Kitab al-Mukhtasar fi Hisab al-Jabr wal-Muqabala), «algebra» sózi osydan shyqqan. Sondaı-aq “algorıtm” sózi osy esimnen týyndaǵan.

Omar Haııam

Kýb teńdeýlerin sheshý joldaryn tapty; geometrııalyq ádister usyndy.

ál-Káshı

Ondyq bólshekter júıesin damytty, π sanynyń dál mánin eseptedi.

ASTRONOMIIa

Ǵalym ál-Battanı

Kún men aıdyń qozǵalysyn dál eseptedi, trıgonometrııany astronomııada qoldandy.

ál-Farǵanı

Jerdiń radıýsyn naqty eseptedi, Kopernıkke áser etti.

Maraǵalyq Nasyr ád-Dın Týsı

Astronomııalyq observatorııa saldy (Maraǵa), Ptolomeı modelin jetildirdi.

ál-Zarkalı (Arzaqel)

Astrolıabııany jetildirip, Eýropa astronomııasyna áser etti.

HIMIIa

Ǵalym Jabır ıbn Haııan (Geber)

Zamanaýı hımııanyń negizin qalady; dıstıllıatsııa, sýblımatsııa, fıltratsııa sııaqty ádisterdi ashty; qyshqyldar (mysaly, kúkirt qyshqyly) ashty.

ál-Razı (Razes)

Laboratorııalyq jabdyqtardy oılap tapty, alkogol men kúkirt qyshqylyn bólip aldy.

MEDITsINA

Ǵalym Ibn Sına (Avıtsenna)

«Medıtsına kanony» atty eńbegi Eýropada 600 jyldan astam oqýlyq retinde qoldanyldy.

Qan aınalymyn, juqpaly aýrýlardy zerttedi.

ál-Razı

Sheshek pen qyzylshany birinshi bolyp ajyratty.

ál-Zahravı

Hırýrgııa negizin qalady, 200-den astam hırýrgııalyq qural jasady.

GEOGRAFIIa MEN KARTOGRAFIIa

Ǵalym ál-Idrısı

Álem kartasyn jasady (XII ǵ.), Afrıka men Eýropany dál beıneledi.

ál-Bırýnı

Jerdiń óz osinen aınalatynyn aıtty, jerdiń radıýsyn dál anyqtady.

Ibn Battýta

120,000 km saıahat jasap, óz sapary týraly naqty jazbalar qaldyrdy.

FILOSOFIIa, PSIHOLOGIIa, LOGIKA

Ǵalym ál-Farabı

Logıka, saıasat, mýzyka teorııasyn damytty. Platon men Arıstotel eńbekterin túsindirdi.

Ibn Rýshd (AverroEs)

Aqyl men senimdi úılestirý máselesin zerttedi, Arıstotelge túsinikteme jazdy.

Ibn Haldýn

Sotsıologııa men tarıh fılosofııasynyń negizin qalady («Mýqadd

TEHNIKA MEN INJENERIIa

Ǵalym ál-Djazarı

Sý sorǵysh qurylǵylar, saǵattar, avtomattar jasady (robot tehnıkasynyń bastaýy).

Baný Mýsa baýyrlary

Avtomatty qurylǵylar men basqarý júıeleri jaıly jazdy .

Jánibek QOJYQ

Pіkіrler Kіrý