ISLAM DININIŃ BASQA DINDERDEN AIYRMAShYLYǴY QANDAI?
Islam – jumbaq pen mıfologııaǵa negizdelgen din emes. Onyń ilimi yrymshyldyqtan ada, qarapaıym sanaǵa qaıshy kelmeıdi; ol qoljetimdi jáne qarapaıym. Allanyń birligi, Muhammedtiń paıǵambarlyǵy jáne ólimnen keıingi ómir ıdeıasy ıslamnyń negizgi pýnktteri bolyp tabylady. Islam dinińde túsiniksiz eshteńe joq. Iaǵnı, ıslamda barlyǵy logıkalyq, oryndy, túsinikti jáne ashyq. Islamda dinı qyzmetkerler ıerarhııasy, abstraktili uǵymdar jáne rásimder men rıtýaldar joq.
Islamnyń negizgi kıeli kitaby – Quran. Qurannyń basqa senimdegiler men senbeıtinder úshin eshqandaı kıesi joq. Musylmandar onyń Muhammed paıǵambarǵa aqıqatty baıan etý úshin túsirilgendigine, adamzatqa odan úzilmesten jetken Allahtyń sózi ekendigine senip, ıman keltiredi. Quran kez kelgen adam úshin qoljetimdi. Ony kez kelgen adam oqyp, jazylǵanyn jasaı alady. Islam adamnyń sanasyn oıatady, nárselerdi sol qalpynda kórýge shaqyrady, sonymen qatar Islam dini boıynsha adam bilýge, bilimge umtylýy kerek. Paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bir hadısinde osy týraly bylaı degen:
«Bilim izdeý – árbir musylmannyń paryzy» (Ibn Maja, ál-Báıhaqı).
Endi bir hadısinde Paıǵambar «Kimde-kim bilim izdeý jolyna bel býsa, onyń betalysyn Táńirdiń ózi jumaqqa qaraı burady» ,-degen.
Osylaısha, Islam adamdy yrymdardyń qarańǵy áleminen nurly bilim álemine shyǵarady.
Islam dini tek teorııamen ǵana shektelmeıdi. Ol senim tek senimniń málimdemesi emes, shynaıy ómir salty ekenin aıtadyjáne adamnyń ımany onyń quziretti isterimen rastalýy kerek. Sondyqtan Islam da praktıkalyq din.
Islam – ómir saltyn zaıyrly jáne rýhanı dep bólmeıtin dinjáne adamgershilik qaǵıdalaryn basshylyqqa ala otyryp, adamdy óziniń bolmysynda bolýǵa shaqyrady. Jetistikke jetý úshin adam asketke (ol moraldik nemese dinı muratqa jetý maqsatynda «deneni jansyzdandyrý», jer betindegi jaqsylyq ataýlydan bas tartý arqyly qajettilikterdi qanaǵattandyrýda ustamdyq tanytý.) aınalmaı, moraldyq jáne materıaldy biriktirýi kerek. Al birjaqty dinder men senimderdiń kinásinen adamzat jetkilikti túrde zardap shekti. Keıbireýler rýhanı jaǵyna mán berip, materıaldyq jaǵyn joqqa shyǵarady. Olardyń kózqarasyndaǵy dúnıe tek eles, aldaý, tuzaq boldy. Basqalary – materıaldyq ıdeologııany ustanýshylar – kerisinshe ómirdiń rýhanı jaǵyn ıllıýzorlyq nárse retinde joqqa shyǵarady. Mundaı ıdeıalar, dinder, senimder adamdardy tynyshtyqtan, qanaǵattanýshylyqtan alystatady.
Tipti búgingi kúni tepe-teńdiktiń buzylýy baıqalady. Frantsýz ǵalymy De Brogbı osy álemdegi tepe-teńdiktiń buzylýy jóninde bylaı degen:
«Tym ıntensıvti materıaldyq tsıvılızatsııa eń aldymen ózine zııan tıgizedi, eger rýhanı ómir qatar damyp, durys tepe-teńdikti qamtamasyz etpese».
Islam – ómir salty. Islam – bul sózdiń kádimgi maǵynasynda jaı ǵana din emes, ol adam ómiriniń barlyq salasyna áser etetin tutas ómir salty: jeke jáne áleýmettik, materıaldyq jáne moraldyq, Ekonomıkalyq, saıası, mádenı, quqyqtyq, halyqaralyq.
Al Quran Islamdy tolyǵymen qabyldap, ómirdiń barlyq salasynda Allanyń nusqaýlaryn oryndaýǵa shaqyrady.
Islam dininińdegi tulǵa men qoǵam tepe-teńdigi týraly aıta ketsek, Islam jeke adamnyń múddesin qoǵam múddesinen joǵary qoımaıdy, olardyń arasynda tepe-teńdikti ornatady. Islam dini boıynsha ár adam jeke tulǵa jáne árkim óz isi úshin Rabbysynyń aldynda jaýap beredi. Islam adam quqyǵyn qorǵaıdy. Jeke tulǵany durys tárbıeleý – Islamdaǵy tárbıe saıasatynyń basty maqsattarynyń biri.
Iaǵnı, Islam qoǵamda nemese memlekette adamnyń daralyǵyn joǵaltý kerek degen kózqarasty qoldamaıdy. Islamda barlyq adamdar túsine, tiline, ultyna qaramastan teń. Ol násil, mártebe, baılyqtaryna qaramaı, adam sanasyna júginedi. Islam mundaı adamdar arasyndaǵy stataýstardy joıyp, barlyq adamdardy Allanyń teń jaratylysy dep jarııalaıdy, osylaısha adamzatty bir týdyń astyna biriktirýge tyrysady.
Qorytyndylaı aıtatyn bolsaq, Islam - Alla Taǵalanyń Jəbireıil perishte arqyly súıikti ári sońǵy paıǵambaryjibergen eń sońǵy dini. Ol adam balasyna osy dúnıede jáne aqyrette baqytty ómir súrýge jeteleıtin qaǵıdalar jıyntyǵy.Ókinishke oraı, búginde din sózi adamnyń jeke ómirinen shyqpaıtyn nárseni bildirý úshin qoldanylady. Bul qandaı da bir túrde mádenı nemese áleýmettik ról atqara alady dep eshkim oılamaıdy. Dál osy qabyldaý, bálkim, dinge eń zııanyn tıgizedi. Zamanaýı fılosoftyń sózimen aıtsaq:
«Islam dini basqa da álemdik dinder jáne mundaı túsinýdi múlde joqqa shyǵaryp, onyń negizgi mindetin: jandy tazartý men qoǵamdy ózgertýdi naqty belgileıdi».
Islam men ındýızm, býddızm, konfýtsııshildik jáne basqa da dinder aıyrmashylyǵy taǵy daaıta ketsem, olar Islamǵa «zulymdyq jasamaý, taǵdyrǵa sený, áke-sheshege qurmet kórsetý» máselelerinde uqsaǵanymen, olardyń ókilderi sharıǵat boıynsha kópqudaıshy-mýshrıkter retinde sanalady, sebebi ındýızm senimi boıynsha olardyń puttary «bir qudaıdyń ártúrli kórinisteri» sanalǵanmen, sharıǵat boıynsha bul shırk — Alladan basqaǵa qulshylyq sanalady.
Sonymen qatar olar Aqyret kúnin, Allanyń aldyndaǵy esepti joqqa shyǵaryp, keıbireýleri reınkarnatsııaǵa senip, jannyń máńgi-baqı bir deneden bir denege kóshýine senedi. Al býddızm dini áý basta ateısttik sıpattaǵy qudaıdy moıyndamaıtyn din bolǵanymen, ýaqyt óte Býddanyń ózi qudaıǵa aınaldy. Konfýtsıı ilimi men sıntoızm de taý-tastardy put qylyp, ata-baba árýaqtaryna sıynýdy durys sanaıdy. Sharıǵat boıynsha bul dindegilerdiń soıǵan eti haram jáne bularǵa uqsap-baǵýǵa, meıramdaryn toılaýǵa, bulardyń jolyn durys sanap, olardy súıýge tyıym salynǵan.
Qoıshybek B. E.
