BIRÝNI
Ábý Raıhan Muhammed ıbn Ahmet ál-Bırýnı (arab.: أَبُو الرَّيْحَانِ مُحَمَّدٌ بْنُ أَحْمَدَ البِيرُونِيّ; 4 qazan 973 jyl, Qııat – 9 jeltoqsan 1050 jyl, Ǵaznı) — ortaazııalyq Entsıklopedıst-ǵalym. Qııat qalasynyń irgesindegi aýylda dúnıege keldi. Tájirıbelik jaratylystaný bilimniń negizin qalaýshylardyń biri, ǵylym men dinniń shekarasyn ajyratýdy qarastyrdy.
***
Jer dóńgelek bolmasa bul egerde,
Senbeseńiz aınalady degenge,
Bolmas edi «Kún-Tún» degen uǵym da,
Biryńǵaı tún ne kún bolar shynynda.
***
Jumsaǵanda aqshalaryn ǵalym jan,
Ár zatyn da saralaıdy alynǵan.
***
Óneri men ǵylymy ár halyqty,
Erekshelep ózgelerge tanytty.
***
Jomart jannyń basynda bul baq turar,
Jurt aldynda qadirin de arttyrar.
***
Bastalýy ashy bolar ilimniń,
Baldan tátti bolar sosyn búgingiń.
***
Bilimdi jannyń shyqpas jandar qasynan,
Bilimsiz jandar jalǵyzdyq kesher basynan.
***
Abdýlla aıtty: «Baıqap júrmin men kópten,
Sarańdyq pen baılyq degen bir kepten.
Aýrý syndy aıyqpastaı asqynǵan,
Aýyrmaıtyn baılar sırek bul dertpen.
***
Men úshin de ádet-ǵurpy qasıetti ózgeniń,
Senimderin eshqashanda kelmeıdi ǵoı tezdegim.
Qandaı senim ustansa da árkimniń de haqy bar,
Jaratýshy tóbemizde bárimizdi baqylar.
***
Kez kelgen jan baılyqqa bul qol jetkize alady,
Baılyqpenen oryndalmas baqyttyń bar talaby.
***
Shydamdylyq – qýanysh pen tynyshtyqtyń kilti bul,
Órkendeıdi shańyraǵyń, shashyp turar syrty nur.
***
Dana jurttyń bıleýshisi dana bolyp keledi,
Soqyr bolǵan nadan jandar aqymaq shahqa eredi.
***
Hrıstıandyq fılosofııa ozyq oıly ǵajap-aq,
Biraq onyń basshylary jol bilmeıtin azamat.
Imperator Konstantın basqarýda qylyshpen,
Óz sońynan ermegendi qataldyqpen jazalap.
***
Iship-jeıdi vızantııalyq jandar da,
Sonysy úshin qur eliktep sandalma.
***
Ótirikten aýlaq bolyp, ustanǵan jan shyndyqty,
Laıyqty qurmet penen madaqtarǵa eń myqty.
Shyndyqty aıt, meıli qarsy bolsa daǵy ózińe,
Eshqashan da basyńnan sen keshpeısiń ǵoı sumdyqty.
***
Mensinbeıdi bul úndister óz elinen basqany,
Las bolyp kórinedi ózge ulttyń aspany.
Olar úshin patshasynyń eshqandaıda mini joq,
Artyq kórer óz dinderin ózge dinnen iri dep.
Tata almaı júrse daǵy bul ómirdiń shyrynyn,
Ulyqtaıdy artta qalǵan ózderiniń ǵylymyn.
***
Suraq:
«Baı esigi bosamaıdy árqashanda ǵalymnan,
Baıdy nege biz kórmeımiz ǵalymdarǵa aǵylǵan?»
Jaýap:
«Aqsha qunyn biletuǵyn ǵalymdy jurt kúndeıdi,
Biraq baılar ilimniń bul tektiligin bilmeıdi».
Aýdarǵan Kenjeǵalı QOShYM-NOǴAI
