ADAMZATTYŃ ÚSh ANYǴY
Adam balasy ǵalamdaǵy óz ornyn, mıssııasyn anyqtap, jete túsiný úshin Táńir onyń genetıkalyq jadyna úsh suraqtyń kodyn qashap qoıǵan. Sol úsh suraqtyń jaýabynda Táńir adam baqytynyń qupııaly kiltin jasyrypty. Bul úshtikke jaýap tapqan adamnyń túısigine ómir súrý lázzatynyń, kemeldiktiń hám qýattylyqtyń tátti dámi sezile bastaıdy. Bul qandaı da bolsyn magııańyzdan, sıqyr men duǵańyzdan da qudyretti dúnıe. Sebebi, sol úsh suraqtyń aınalasynda jalpy jaratylys jumbaǵynyń sheshimderi toptasyp tur.
Bul qandaı úsh suraq deısiz ǵoı?
Birinshi suraq - «Álem belgili bir sebepterdiń kúshimen jaralǵan ba álde ol óz aldyna damyp, joıylyp otyratyn meńireý tabıǵat jolymen jaraldy ma?»
Ekinshi suraq - «Jan degen ne?»
Jáne úshinshi suraq - «Adam úshin ólgennen soń ómir bar ma?».
Bul úsh suraqqa ótken ǵasyrdyń basynda Shákárim Qudaıberdiuly jaýap berip ketken. Naqtyraq aıtqanda Alashtyń uly oıshylynyń jaýaptaryn biz onyń «Úsh anyq» atty fılosofııalyq traktatynan taba alamyz.
Endi sol jaýaptardy taldap kórelik. Shákárimniń birinshi anyǵy boıynsha - jaratylysta birde bir qubylys kezdeısoq bolmaıdy. Barlyǵynyń túbinde belgili bir sebep bolýy zańdylyq eken. Kerek deseńiz, sol sebeptiń ózine de sebep kerek! Olaı bolsa, barlyq sebepterdiń túp-tamyry, qozǵaýshy kúsh - Jaratqan Ie. Iaǵnı mynadaı matematıkalyq dáldikpen úılesimdi ǵaryshty jaratý úshin - Uly sana, qudyretti túısik, sheksiz sheberlik qajet. Oǵan qosa shyǵarmashylyq jan ıesine tán romantıka men ata-anaǵa tán názik mahabbat qajet. «Mahabbatpen jaratqan adamzatty, sen de súı ol Allany jannan tátti» - degen ǵoı Abaı.
Sanaly dúnıeniń ózinen ózi paıda bolýynyń ózi - logıkaǵa qaıshy. Máselen baspadaǵy stanok ózinen ózi áripterdi laqtyryp otyryp, kezdeısoq «Abaı joly» romanyn túzip shyǵa alady degenge senesiz be? Joq, árıne. Muhtar Áýezov bolmasa, ol roman-Epopeıa jazylmasy sizge de, ózgege de belgili.
Demek, sheksizdik pen ýaqyttyń syrtynda máńgilik medıtatsııa jasap otyrǵan Táńir - barlyq jaratylystyń eń uly sebebi, eń túpki qozǵaýshy kúshi. Shákárim aıtqan birinshi anyq arqyly bizdiń sanamyzdy «men ǵaryshta jalǵyz hám tastandy emespin, meni erekshe mahabbatpen jaratqan Bireý bar, ıaǵnı men Onyń máńgilik qamqorlyǵyndamyn» - degen perishte-oı áldıleıdi.
Shákárim osy «Úsh anyǵyn» jazǵanda qazirgi zaman ǵylymynyń jańalyqtarynan beıhabar edi. Bul suraqtarǵa jaýapty ol túısik arqyly, kemeldengen ıntýıtsııa arqyly jetti dep bilemiz. Ia bolmasa, osy saýaldardyń jasyrýly kodyn ol óz júreginen oqyp, kórdi.
«Jan» degen sýbstantsııany Shákárim álemdegi kez kelgen zat sekildi joǵalmaıtyn tek basqa formaǵa aýysyp otyratyn aqparattyq-Energetıkalyq qurylym dep bildi. Búgin ol fızıka ǵylymyna tańsyq dúnıe emes. «Barlyqtyń ishinde bar bolyp» ajalsyz júre beretin jannyń qupııasyn da Shákárim óz janymen tildesý arqyly da bilýi múmkin. Óz jany arqyly búkil ǵaryshpen de dıalog qurýǵa bolatynyn bilgen Shákárim shyndyǵynda áýlıege aınaldy dep aıta alamyz.
Dene - jannyń kıimi, qozǵalys quraly. Al, jan bólek ekenin kórsetken uly oıshyl, adam balasyn mazalaıtyn úshinshi suraqqa da jaýap beredi. «Kıimin» sheship qalyqtaı ketetin jandy jerden de ózge, jerden de ǵajaıyp álemder kútip turatynyn meńzeıdi. Sanaly adam ony elestete alsa, ol úshin ajal degen «ótkel» eshqandaı úreı men qorqynysh týǵyzbasa kerek-ti. Iaǵnı jan da, jaratylys sekildi máńgilik.
Ómir eger bir syzyqtyń boıymen kele jatyp, bir núktede toqtap qalsa, Táńirdiń jaratý úrdisiniń logıkasy tym qysqa, tym qyzyqsyz bolar edi. Bizdiń aldymyzda kútip turǵan sansyz, shym-shytyryq sulý álemderge jetý úshin Shákárim - ujdan nemese ar degen ustanymdy alǵa shyǵarady. Jandy rýhanı azyqtandyryp, ardan attamaǵan adamǵa sansyz álemderge toqtaýsyz saıahat Táńir tarapynan úlken syı bolmaq dep bileıik.
Qorytyndylaı kelgende «Úsh anyqty» bilgen hám jete túsingen adam balasy úshin myna dúnıeniń barlyq zańdary belgili bolyp, bári óz ornyna tura qalady. Elegizip turǵan jan sabyrǵa kelmek deımiz. Al, ol óz kezeginde janǵa tynyshtyq ákelip, alystaǵy dúnıelerdi kóre bilý qabiletin oıatady. Bul tirshilik ıesi úshin naǵyz baqyt dep oılaımyz.
P.S.
Alash jurty ǵasyrlar boıy teperishti kóp kórgen halyq. Qanshama zobalańdy basynan ótkerse de, qazaq Allaǵa ókpesin aıtpaǵan el. Bul bizdiń boıymyzdaǵy tózimniń arqasy, bul gúldiń kúltesindeı túısigimizdiń arqasy dep sanaımyz.
Aldaǵy ýaqytta oıshyldarymyz ben kemeńgerlerimizdiń aıtqanyna qulaq salyp, Jaratqannyń ǵajaıyp syrlaryn tanyp-bilip, túsinip júrsek, Qudaıdyń meıirimine bólenerimiz haq.
Bul bizdiń saqtap qana qoımaı, uly ultqa aınaldyratynyna kúmán bolmasyn.
